Legalność pałek teleskopowych - ekspertyzy i prawo

Pałka teleskopowa a narzędzie do samoobrony

Pałki teleskopowe, nazywane też pałkami typu baton, to od kilku lat jedne z najchętniej kupowanych akcesoriów obronnych w Polsce. Prócz użytkowników profesjonalnych, takich jak pracownicy agencji ochrony, posiadają ją kierowcy komunikacji miejskiej, taksówkarze, adepci kursów walki wręcz oraz tysiące innych osób, które odczuwają potrzebę posiadania skutecznego narzędzia do samoobrony. Równocześnie, z powodu nieostrych pojęć i najczęściej niezbyt fortunnych definicji zawartych w Ustawie o broni i amunicji, część osób rezygnuje z zakupu pałki teleskopowej, obawiając się popełnienia wykroczenia z tytułu nielegalnego posiadania broni białej.

W naszej opinii i w opinii wielu ekspertów, w tym ekspertów instytucjonalnych, obawy te są bezpodstawne - typowe pałki teleskopowe nie są bronią i można je posiadać bez pozwolenia, rejestracji czy innych formalności, co postaramy się niżej uzasadnić.

Czy pałka teleskopowa to niebezpieczne narzędzie?

Podstawowym źródłem wspomnianych obaw jest podnoszony w dyskusjach Art. 4 ust. 1 pkt 4 Ustawy o broni i amunicji, zgodnie z którym za broń białą, uznaje się m.in.:

Czy na tej podstawie typowe pałki teleskopowe zakończone niewielką, metalową zaślepką o zaokrąglonym kształcie można uznać za broń? Literalne odczytanie Art. 4 Ustawy o broni i amunicji nasuwa taką konkluzję, bo skoro w podpunkcie poświęconym imitacjom kija bejsbolowego uznano drewno za materiał twardy i ciężki, to tym bardziej takim materiałem będzie większość metali, z których wykonuje się pałki i ich zakończenia. Jednak eksperci nie zgadzają się z tak uproszczoną, a tym samym bardzo szeroką interpretacją i wskazują, że ustawodawca miał na myśli zupełnie inny rodzaj pałek niż typowe pałki teleskopowe.

Pałki teleskopowe a prawo

M.in. w ekspertyzie Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji (CLK KGP) nr H-L-II -3317/3040/03 z dnia 20.05.2003r. możemy przeczytać:

Także w nowszej opinii nr L-Z2-5185/5090/13 z sierpnia 2013 r. Centralne Laboratorium Kryminalistyczne wprost stwierdza, że typowe pałki teleskopowe nie są bronią:

Podobne stanowisko zajmuje też Wojskowy Instytut Techniki i Uzbrojenia w Zielonce. Jakie więc "pałki posiadające zakończenie z ciężkiego i twardego materiału lub zawierających wkładki z takiego materiału" mógł mieć na myśli polski ustawodawca? Oddajmy głos Tomaszowi Maczudze, zastępcy kierownika Zakładu Interwencji Policyjnych w Centrum Szkolenia Policji w Legionowie:

Tak więc prócz możliwości literalnego odczytania Art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy o broni i amunicji w praktyce funkcjonuje też wykładnia celowościowa, wskazująca na konieczność występowania takiego zakończenia z ciężkiego i twardego materiału, które w istotny sposób wpływa na parametry pałki jako narzędzia mogącego zagrozić życiu lub zdrowiu. W takim ujęciu nie wystarczy dowolne zakończenie z ciężkiego i twardego materiału czy wkład z takiego materiału, aby pałkę zaliczyć do broni białej w rozumieniu ustawy o broni i amunicji. Przyjrzyjmy się teraz typowej pałce teleskopowej i jej zakończeniu.

Budowa pałki teleskopowej

Po pierwsze, patrząc od strony techniczno-projektowej, niewielka, metalowa zaślepka, która stanowi zakończenie większości pałek teleskopowych, nie służy zwiększeniu obrażeń, jakie powstają w wyniku uderzeń zadawanych pałką. Jest to element konstrukcyjny, który przede wszystkim ma chronić koniec ostatniego segmentu pałki teleskopowej przed uszkodzeniem podczas składania jej przez uderzenie w twarde podłoże - bez niego uderzalibyśmy krawędzią rury ostatniego segmentu, co mogłoby prowadzić do powstawania wyszczerbień lub pęknięć. Po drugie, abstrahując od intencji projektantów, waga zaślepki jest zazwyczaj znikoma w stosunku do całkowitej wagi pałki i jej wpływ na wyważenie, a tym samym energię kinetyczną zakończenia pałki, jest niewielki. Co więcej, zwłaszcza w przypadku pałek hartowanych, zaślepka ma mniejszą twardość niż segmenty pałki i bez niej koniec pałki byłby jeszcze twardszy.

Biorąc pod uwagę powyższe przesłanki, treść cytowanych ekspertyz Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego, które badało m.in. pałki ESP, staje się w pełni zrozumiała.

Natomiast pałkami, które z pewnością zaliczają się do broni białej w rozumieniu aktualnej Ustawy o broni i amunicji, są pałki z takim wypełnieniem lub zakończeniem z ciężkiego i twardego materiału, które wykonano w celu zwiększenia zdolności pałki do powodowania obrażeń. W większości przypadków będą to pałki o konstrukcji innej niż klasyczna, sztywna pałka teleskopowa. Warto wspomnieć wojskowe pałki sprężynowe z bojowym końcem z czasów I wojny światowej oraz popularne w środowisku przestępczym okresu międzywojennego pałki skórzane z ołowianym wkładem typu slapjack / blackjack czy sprężynowe z mosiężnym obciążnikiem, a także wszelkiego rodzaju pałki gumowe, plastykowe lub drewniane ze środkiem ciężkości wyraźnie przesuniętym ku twardemu końcowi, na co prócz wykładni celowościowej wyraźnie wskazuje też wykładnia historyczna.

Prócz wspomnianych wyżej pałek giętkich innym modelowym przykładem takiej pałki tylko w typie sztywnym jest Indian War Club produkowana jako funkcjonalna replika przez firmę Cold Steel. Widoczna jest poniżej z lewej strony. Porównajmy teraz tę pałkę do klasycznej pałki teleskopowej, widocznej poniżej ze strony prawej - różnica w założeniach konstrukcyjnych jest aż nadto oczywista.

Legalność pałek teleskopowych - podsumowanie

Reasumując - typową pałkę teleskopową (hartowaną lub niehartowaną) możemy legalnie nabywać, posiadać i nosić na co dzień bez pozwolenia, rejestracji czy innych formalności. Pamiętajmy jednak, aby używać jej przeciw człowiekowi jedynie w granicach obrony koniecznej lub w stanie wyższej konieczności. Podobne zastrzeżenia dotyczą ewentualnego użycia palki teleskopowej przeciw zwierzętom.

Niniejsze opracowanie nie byłoby kompletne, gdybyśmy nie wspomnieli o regulacjach dotyczących pałek teleskopowych w służbach mundurowych i uzbrojonych formacjach ochrony. Pałki teleskopowe to obecnie coraz popularniejszy środek przymusu bezpośredniego, który stopniowo wypiera pałki typu tonfa. Umocowanie prawne do używania pałek teleskopowych jako ŚPB posiada szereg formacji wymienionych w art. 2. ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, czyli m.in.:

• Policja

• Służba Ochrony Państwa

• Żandarmeria Wojskowa

• Straż Graniczna

• Specjalistyczne Uzbrojone Formacje Ochronne

• Służba Celno-Skarbowa

• Służba Więzienna

Posiadanie i używanie pałki teleskopowej jako środka przymusu bezpośredniego podlega ściśle określonym regułom. Przede wszystkim musi to być pałka służbowa, a więc otrzymana formalnie. Niedopuszczalne jest użycie do czynności służbowych pałki zakupionej prywatnie. Po drugie przepisy szczegółowo regulują, w jakich okolicznościach funkcjonariusz może użyć pałki oraz jakie techniki uderzeń i blokad są dopuszczalne, a jakie zabronione.

Jedynie w sytuacji bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie funkcjonariusze i pracownicy ochrony mogą użyć pałki teleskopowej w pełnym zakresie możliwości, jakie to narzędzie oferuje. Ponadto w takich okolicznościach dopuszczalne jest użycie pałki zakupionej prywatnie.

Przepisy regulujące użycie pałek służbowych, w tym pałek teleskopowych, jako ŚPB zawarte są przede wszystkim w ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.

Źródła

1. W odróżnieniu od nielegalnego posiadania broni palnej, które jest przestępstwem zagrożonym karą pozbawienia wolności do lat 8, nieuprawnione posiadanie broni białej jest co najwyżej wykroczeniem zagrożonym karą grzywny lub aresztu. Kwestie te reguluje Art. 51 Ustawy o broni i amunicji. Celowo użyliśmy sformułowania "co najwyżej", gdyż nie jest do końca jasne, czy samo nieuprawnione posiadanie przedmiotów będących w rozumieniu Ustawy o broni i amunicji bronią białą może być uznane za wykroczenie opisane w Art.51 ust. 1 wspomnianej ustawy. Np. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19.08.2009 r. (II KK 178/09) dotyczącym m.in. posiadania kastetu (bez pozwolenia) możemy przeczytać: "Samo posiadanie [...] narzędzia albo urządzenia, którego używanie może zagrażać życiu lub zdrowiu, nie realizuje znamion wykroczenia tego typu [...]. W sprawie wątpliwości budzi także rodzaj broni zakwestionowanej u obwinionego oraz to, czy wszystkie zabezpieczone przedmioty stanowią broń w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 4a ustawy o broni i amunicji".
Zob.też: Jarosław Jancewicz i Leszek Niewiński, Problemy z pałkami, Przegląd Strzelecki Arsenał 12/33 2006. Redakcyjni prawnicy Arsenału zauważają: " [...] ustawa nie zawiera typu wykroczenia polegającego na posiadaniu określonych w niej pałek jako broni białej bez pozwolenia. Brak również przepisu analogicznego do art. 263 k.k."
Wydaje się natomiast prawdopodobnym możliwość skutecznego oskarżenia o wykroczenie opisane w Art.51 ust. 3 pkt 1 Ustawy o broni i amunicji:
"Kto posiada broń, nie mając przy sobie:
1) legitymacji posiadacza broni lub Europejskiej karty broni palnej albo innego dokumentu upoważniającego do posiadania broni, [...] podlega karze grzywny."
Przy czym w obliczu braku przepisów wykonawczych umożliwiających wydanie dokumentów upoważniających do posiadania broni białej, byłoby to oskarżenie o łamanie martwego prawa.
2. Dosłowna interpretacja Art. 4 ust. 1 pkt 4 mogłaby prowadzić do twierdzeń absurdalnych jak np. do uznania, że wbicie metalowej pinezki w koniec dowolnej drewnianej pałki czyni z niej broń, na której posiadanie wymagane jest pozwolenie. Co więcej, nawet prosta pałka wykonana w całości z drewna może być przy literalnym odczytaniu ustawy uznana za broń, gdyż w tym samym Art. 4 ust. 1 pkt 4 w podpunkcie poświęconym imitacjom kija bejsbolowego również drewno uznane jest za ciężki i twardy materiał, a parafrazując popularne przysłowie każdy kij ma jakieś zakończenie, a nawet dwa. Gdyby jednak taka była intencja ustawodawcy, to wyróżnienie pałek posiadających określone zakończenia lub wkładki oraz pałek imitujących kij do gry w bejsbol nie miałoby żadnego sensu. Wystarczyłaby wówczas jedna definicja pałek będących bronią w rozumieniu ustawy: "pałki wykonane z drewna lub innego ciężkiego i twardego materiału lub zawierające wkładki z takiego materiału."
3. Tomasz Maczuga, Pałka teleskopowa - walka obronna, ProfArt, 2010, s.7.
4. Zob. fotografia odpisu ekspertyzy. Wersja odpowiedniejsza do druku --> TU.
5. Por. Jacek Tarka, Pały...legalne, a może nie całkiem? Przegląd Strzelecki Arsenał 1/34 2007.
6. Tomasz Maczuga, Pałka teleskopowa - walka obronna, ProfArt, 2010, s.8.  
7. W wyróżnieniu typów pałek, które są przedmiotem reglamentacji ze względu na cechy zakończenia lub wkładu, wiele wnosi wykładnia historyczna, a konkretnie treść wcześniejszych polskich aktów prawnych regulujących kwestię pałek uznawanych za broń. W rozporządzeniu z dnia 27 stycznia 1936 r. o broni białej i o ograniczeniach handlu bronią wyróżniono "pałki giętkie (gumowe, sprężynowe, skórzane i t. p.), zaopatrzone w zakończenie z ciężkiego i twardego materiału lub zawierające wkładki z takiego materiału".  Podobnie brzmi też punkt poświęcony pałkom w rozporządzeniu z dnia 29 października 1990 r. w  sprawie  rozciągnięcia  niektórych  przepisów ustawy o broni, amunicji i materiałach wybuchowych na poszczególne rodzaje broni białej  oraz  przedmioty, których używanie może zagrażać bezpieczeństwu publicznemu: "pałki giętkie zaopatrzone w zakończenie z ciężkiego i twardego materiału lub zawierające wkładki z takiego materiału". Jak widać, twórcy prawa przed rokiem 99', wyszczególniając pałki posiadające zakończenie z ciężkiego i twardego materiału lub zawierające wkładki z takiego materiału, mieli na myśli takie pałki, w których wkład lub zakończenie służy zwiększeniu zdolności do zadawania obrażeń w stosunku do analogicznej pałki bez takiego wkładu lub zakończenia. Pałki takie, głównie typu slapjack / blackjack, były w przeszłości silnie kojarzone ze światem przestępczym i kolejne akty prawne "dziedziczyły" ich katalog po regulacjach jeszcze z pierwszej połowy XX wieku. W Ustawie o broni i amunicji z roku 99' zabrakło słowa "giętkie" - prawdopodobnie przez przypadek, niedopatrzenie lub z chęci włączenia pałek plastykowych i drewnianych o podobnych właściwościach.